بازطراحی کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین

روح پژوهشکده در جسم کاروانسرا

در این مقاله با نگاهی اجمالی به سرگذشت بخشی از کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین (پژوهشکده هنر و موسیقی قزوین) به نحوه احیا و همچنین ایده های طراحی این بنا پرداخته شده است، در ادامه جهت مطالعه این مقاله با رسانه هنر و معماری ساباط همراه باشید.

مقدمه

امروزه افزایش جمعیت و تمایل مردم به زندگی شهرنشینی، توجه به ساخت ‌و سازهای نو در شهرها را گسترش داده است. این امر موجب شده تا احیای بناهای تاریخی کمتر مورد توجه قرار گرفته و برطرف کردن نیازهای معماری تنها در ساخت بناهایی جدید قلمداد شود. درحالیکه بخش مهمی از هویت یک منطقه یا شهر در گرو بناهای تاریخی آن است. با نگاهی اجمالی به نمونه‌های موفق سراسر جهان در باز زنده‌سازی بناهای تاریخی می‌توان مشاهده کرد که این بناها اگرچه بر اساس معیارها و نیازهای زمان خود ساخته شده‌اند؛ اما با اندک تغییر و تصرف می‌توان روحی دوباره به آنها بخشید و مطابق با کاربری‌های مورد نیاز تعریفی جدید برایشان داشت. این موضوع، راهبردی است که از آن به عنوان تطبیق کاربری یاد می‌شود. از اینرو در ادامه، این مقاله سعی دارد تا با معرفی پژوهشکده هنر و موسیقی قزوین نمونه‌ای از تطبیق کاربری را ارائه نماید.

الف: تاریخچه و معرفی کلی

کاروانسراهای تاریخی ایران از جمله مکان‌هایی هستند که همواره عده زیادی از مخاطبان را به خود جذب می‌کنند. امروزه این بناها پس از مرمت، کاربری‌های نسبتا مشابهی همچون هتل یا رستوران به خود می‌گیرند. اما در این میان بخشی از کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین برنامه دیگری را برای تجدید حیات خود در نظر گرفته است. این عمارت در قلب بافت تاریخی شهر قزوین قرار گرفته و از آن به عنوان بزرگترین کاروانسرای درون شهری ایران یاد می‌شود. این بنا در دوران قاجار به دستور باقرخان سعدالسلطنه، حاکم وقت قزوین، در مجاورت بازار این شهر بنا شده است. روند تدریجی خاموشی این بنا به جنگ جهانی دوم و تغییر در ساختار معماری در گذر زمان برمی‌گردد که با پیدایش بناهایی جدید همچون گمرک، دیگر نیازی به این گونه بناها احساس نمی‌شد.

کار مرمت کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین پس از سال‌ها متروکه ماندن، سرانجام در سال 1386 شمسی بر اساس تفاهم‌نامه‌ای بین شهرداری قزوین و سازمان میراث فرهنگی آغاز گردید. فضایی که در این مجموعه آن را از سایر قسمت‌ها مجزا می‌کند، مجموعه‌ای به نام پژوهشکده هنر و موسیقی قزوین است که 4 دهانه از ضلع شمال غربی سرای نگارالسلطنه را به خود اختصاص داده است. بازطراحی این پژوهشکده با مساحت 270 متر مربع، توسط شرکت مشاور پارت شهر در بین سال های 1392 تا 1393صورت گرفته است. همچنین این بازطراحی توانسته دو جایزه ارزشمند معماری در حوزه بازسازی را در سال 1393 از آن خود کند.

ب: ایده‌های طراحی

ب- 1) ایده اصلی طراحی

به گفته طراحان ایده اصلی آنان برای این پروژه، کمترین میزان دخل و تصرف در بنای قدیمی و اولیه بنا بوده است که با در نظر گرفتن تقابل‎‌های دوگانه سعی در به نمایش گذاشتن این موضوع داشته‌اند. مبلمان و سایر عناصر الحاقی به این فضا از فرم دادن و یا تا کردن صفحاتی برتافته از بنای تاریخی پدید آمده‌اند که با رنگی سفید به سیالیت فضا می‌افزایند. در این پروژه سعی گردیده است تا با استفاده از عناصری خاطره انگیز همچون شاخ و برگ درختان کهنسال و تنوری قدیمی، پیوندی شاعرانه با بنای تاریخی آن بوجود آید.

ب- 2) نورپردازی

نورپردازی پروژه نیز منحصر به فرد بوده و به گفته طراحان آن، مکان چراغ ها، بر اساس نت‌های موسیقی تعبیه گردیده است. در این میان چراغ‌های سالن اجتماعات بر اساس سمفونی شماره 5 بتهوون جانمایی گردیده است.

ب- 3) ترکیب عناصر به ظاهر متضاد

آنچه که بازطراحی این مجموعه را از آثار مشابه آن متمایز می‌نماید، قرارگیری عناصری به ظاهر متضاد در کنار هم می‌باشد که گویی مکمل یکدیگرند. این تقابل باعث یکپارچگی و انسجام مناسبی در ساختار پروژه گردیده است. همچنین بکارگیری حواس پنج گانه انسان بخصوص حس شنوایی با توجه به محتوای پروژه توسط عناصری همچمون شاخ و برگ درختان کهن در این مجموعه از نکات ارزشمند در این پروژه می‌باشد که به ادراک و فهم مخاطب از محیط خویش کمک خواهد نمود.

ب- 4) ترکیب مصالح

هم‌نشینی آجر در کنار مصالحی نوین با رنگی سفید به شیوه‌ای خردمندانه سبب آرامش در مخاطب می‌گردد. این نوع برخورد، این نکته را یادآوری می‌نماید که اگر چه این بنا لباسی نو به تن کرده است اما هنوز اصالت خود را حفظ کرده و بدان پایبند می‌باشد.

ب- 5) مبلمان انعطاف‌پذیر

در تطبیق کاربری این بنا همانطور که قبلا بیان گردید، سعی شده است تا کمترین میزان دخل و تصرف در بنای اصلی صورت پذیرد که این موضوع بیشتر با الحاق عناصری متحرک همچون مبلمان مجموعه صورت گرفته است. این امر سبب می‌شود تا علاوه بر انعطاف‌پذیری فضا اصل بازگشت پذیری در مرمت بناها نیز مورد توجه قرار گرفته و در صورت لزوم بنای مورد نظر به حالت اولیه خود بازگردد.

ج: ابعاد اقتصادی و فرهنگی در تطبیق کاربری پژوهشکده هنر و موسیقی قزوین

از جمله مواردی که در تطبیق کاربری یک بنا اهمیت بسزایی دارد توجه به ابعاد اقتصادی آن می‌باشد. در این مورد نیز بازطراحی بنا سبب گشته است تا مکانی متروکه و گمنام به فضایی پر رونق و مقصد گردشگری در سطح ملی و بین المللی تبدیل گردد. این بنا هر ساله عده زیادی از مخاطبان و مشتاقان موسیقی را گرد هم می‌آورد و برپایی جشنواره‌های هنری در این مکان این نکته را یادآوری می‌کند که بعد فرهنگی در تطبیق کاربری این بنا بسیار اهمیت داشته است.

جهت مطالعه مقالات بیشتر در رابطه با تطبیق کاربری بر روی لینک کلیک کنید.

نتیجه‌گیری:

بطور کلی فضای بازطراحی شده در این پروژه به خوبی توانسته است تا هماهنگی زیبایی را بین عناصر قدیم و جدید خلق نماید و محیطی دل انگیز برای هنرمندان ایجاد کند. اگرچه در طراحی هر پروژه‌ای قطعا کم و کاستی‌هایی وجود دارد ولی توجه به کلیت طراحی در این پروژه سبب می‌شود نکات مثبت آن برای مخاطب خاص‌تر گردد. پروژه بازطراحی کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین به خوبی نشان می‌دهد که می‌توان با خلاقیتی هوشمندانه فضاهای تاریخی را که سال‌ها متروکه مانده‌اند اما ظرفیت استفاده مجدد از آن ها فراهم است به مکانی با کیفیت و متناسب با نیازهای بشر امروزی تبدیل کرد.

در ادامه جهت مشاهده تصاویر بیشتر با ما همراه باشید.

نگارنده:
ملیکا وحید بافنده